Ποντιακή Φορεσιά

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΟΡΕΣΙΑ


Η γυναικεία ενδυμασία πρέπι να πούμε ότι φορέθηκε μέχρι και τη μικρασιάτικη καταστροφή του 1922 ιδιαίτερα στα χωριά του Πόντου, ενώ στις μεγάλες πόλεις από τις αρχές του 20ου αιώνα αρχίζει να επηρεάζεται από το ευρωπαικό είδος ντυσίματος.

Το όνομά της το πήρε από το τυπικό ρούχο, το φόρεμα της γυναίκας τη ΖΟΥΠΟΥΝΑ ή ΖΥΠΟΥΝΑ, η οποία έδωσε και το όνομα της σ’ολόκληρη την ενδυμασία. Έτσι την βρίσκουμε με τ’όνομα ‘’ΤΑ ΖΟΥΠΟΥΝΑΣ’’




„ΤΑ ΖΟΥΠΟΥΝΑΣ“ στο σύνολο τους ήταν σ’ όλες τις περιοχές του Πόντου ενιαίας μορφής, οι διαφορές υπήρχαν σε λεπτομέρειες οι οποίες χαρακτήριζαν και την τοποθεσία καταγωγής π.χ. βλέποντας κεντήματα ή το κούμπωμα Ζουπούνας ή τα σκισίματα της.

Υπάρχουν βέβαια φωτογραφίες σε λευκώματα, όπως και ορισμένα δείγματα στολών στο εθνικό μουσείο, αλλά όχι αρκετά για να περιγράψουμε με ακρίβεια τη στολή της κάθε περιοχής. Έτσι έχουμε πληροφορίες ια τις φορεσιές της Τραπεζούντας, Ματσούκας, Κερασούντας, Σάντας, Σαμψούντας, αλλά μας λείπουν από τις τόσες άλλες περιοχές.

Η ΖΟΥΠΟΥΝΑ ή ΖΥΠΟΥΝΑ, το φόρεμα, ένα ρούχο εξαιρετικής ποιότητας ολομέταξο, του οποίου το ύφασμα λέγεται ότι το έφεραν μάλλον από την Ινδία,κατά συνήθεια ριγέ μέχρι σχεδόν τον αστράγαλο και σχισίματα μέχρι επάνω, κοντά στο τέλος του ποδιού.

Τα σχισίματα ήταν κατά περιοχές αλλού τρία και αλλού τέσσερα.Έτσι για παράδειγμα έχουμε τέσσερα σχισίματα στην Ζουπούνας της Ματσούκας και Τραπεζούντας και τρία στης Κερασούντας ένα μπροστά και δύο στα πλάγια.

Το κούμπωμα γινόταν μπροστά με 10-15 υφαντά κουμπιά που έκλειναν το άνοιγμα που έφτανε μέχρι τον αφαλό.Βαθύ άνοιγμα του λαιμού συνήθως στρογγυλό.Το κούμπωμα του φορέματος διαφέρει από περιοχή σε περιοχή.Τα ίδια κουμπιά συναντάμε στο γύρισμα του μανικιού.Τα χρώματα που προτιμούνταν ήταν έντονα όπως μουσταρδί,πορτοκαλί ή το μουσταρδί με σκούρες καφέ ή μαύρες ραβδώσεις κ.ο.κ.

Το ΚΑΜΙΣ,συνήθως άσπρο,υφαντό πουκάμισο άλλοτε με γιακά,άλλοτε χωρίς ιδιαίτερες διακοσμήσεις.

Το ΣΠΑΛΕΡ ή ΣΠΑΡΕΛΟΠΟΝ για το οποίο έχουν γραφεί τόσα τραγούδια.

Ήταν ο αυτού καθ’αυτού στηθόδεσμος της νέας γυναίκας με δύο δεσίματα συνήθως ένα πίσω από τον λαιμό κι ένα πίσω από την πλάτη. Το δέσιμο ήταν σφιχτό έτσι ώστε να πατάει το στήθος της γυναίκας για να μην φαίνεται πολύ έντονα και ελκυστικά.

Το διακοσμούσαν με πλεχτές δαντέλες που έβγαιναν από τον ανοιχτό λαιμό της Ζουπούνας. Το χρώμα δυνήθως άσπρο ή μπέζ.

Το ΣΑΛΒΑΡ ή ΣΑΛΒΑΡΙΝ μακρύ και πολύ φαρδύ παντελόνι από γυαλιστερό και ευχάριστο για το σώμα ύφασμα,έτσι ώστε να επιτρέπει όλες τις κινήσεις του σώματος χωρίς ν’αφήνει να διακρίνονται οι γραμμές του γυναικείου κορμιού.Λέγεται ότι κατ’ακρίβεια γινόταν από 8 πήχες ύφασμα.

ΤΡΑΠΟΛΟΖ,υφαντό ύφασμα με διάφορους εμπριμέ χρωματισμούς τετράγωνο γύρω στο 1,5 μέτρα που διπλωνόταν στη μέση πάνω από την Ζουπούνα. Συχνά συναντάμε το μεταξωτό υφαντό. Φοριόταν συνήθως την καλοκαιρινή περίοδο.

ΛΑΧΩΡ ή ΛΑΧΩΡΙΝ ,σε αντικατάσταση του τραπολόζ φοριόταν το ΛΑΧΩΡ βαρύ μάλλινο ύφασμα φερμένο από τη ΛΑΧΩΡΗ της Ινδίας που φοριόταν συνήθως το χειμώνα. Ο τρόπος που φοριόταν το Τραπολόζ και το Λαχωρ διαφέρει από περιοχή. Άλλοτε η μύτη του τριγώνου καταλήγει με μια χοντρή φούντα πίσω κι άλλοτε με πολλές γούντες ή κρόσσια στα δίπλα.

Το ΚΟΝΤΕΣ ή ΓΙΛΕΚ , κοντό γιλέκο από τσόχα ή βελούδο στολισμένο με κεντήματα της εκάστοτε περιοχής.

Η ΚΑΤΙΦΕ ή ΧΡΥΣΟΝ ΚΑΤΙΦΕ, ακριβό και πλούσιο ρούχο που φοριόταν απαραίτητα πάνω από την Ζυπούνα, ραμμένο από βαρύ βελούδινο ύφασμα με κεντήματα της περιοχής γύρω στην λεμόκοψη, στην πλάτη ή κάτω από τις μασχάλες και στο τέλος του μανικιού που ανέβαιναν μέχρι τον αγκώνα. Τα κεντήματα της κάθε περιοχής διέφεραν και στο σχήμα και στο μέρος που τοποθετούνταν πάνω στην Κατιφέ.Συνήθως χρησιμοποιούσαν κλωστή με περιεχόμενο γνήσιου χρυσαφιού και ήταν η περηφάνια της κάθε κοπέλας το πόσο εξαιρετικά είχε η ίδια της κεντήσει την Κατιφέ.

Η ΦΟΤΑ,ένα ανθεκτικό υφαντό ύφασμα που φορούσαν συνήθως οι γεροντοκόρες γυναίκες ή μάνες που μεγάλωναν μωρά και χρησιμοποιούταν σαν είδος ποδιάς.

Το ΠΙΣΤΑΜΠΑΛΙΝ ή ΠΙΣΤΑΜΠΑΛ ,ένα χοντρό ανθεκτικό ύφασμα προχειρότερο από την ΦΟΤΑ που φοριόταν σαν ποδιά για τις καθημερινές δουλειές του σπιτιού και του αγρού.Και τα δύο ήταν μακριά όσο η Ζυπούνα και συνήθως ριγέ και βαμβακερό.

Η επένδυση των ποδιών.

Τα ΟΡΤΑΡΙΑ ,ένα είδος χοντρής κάλτσας συνήθως για τον χειμώνα.

Τα ΓΕΜΕΝΙΑ ή ΠΟΣΤΑΛΙΑ,υποδήματα χαμηλά ανοιχτά από το πίσω μέρος με χαμηλό τακούνι.

Τα ΚΟΥΝΤΟΥΡΑΣ, χοντρά κλειστά παπούτσια.

Τα ΜΕΣΤΙΑ ή ΛΑΜΨΙΑ , είδος παντόφλας μέσα σε σπίτι.

Τα ΝΑΛΙΑ, είδος ξύλινων παντόφλων .

Τα  ΖΟΥΛΟΥΦΑ ή ΤΖΟΥΛΟΥΦΑ,τούφες μαλλιών που στρίβονται από τους κροτάφους και περνώντας κάτω από τους λοβούς των αυτιών ενώνονται με τη μοναδική πλεξούδα που ακουμπά στη μέση.

Η ΤΑΠΛΑ ή ΤΟ ΤΕΠΕΛΙΚΙ,χαρακτηριστικό σκέπασμα του κεφαλιού της πόντιας γυναίκας ,φτιαγμένο από χοντρό δέρμα ή από χοντρό ύφασμα στολισμένο με φλουριά σε κύκλους ή έναν ασημένιο δίσκο κεντημένο.

Το ΛΕΤΖΕΚ ή ΛΕΤΖΕΚΙΝ, η μαντίλα που φοριόταν χωρίς να δένεται,στερεωμένη πάνω στην κόμμωση και περασμένη πίσω από τ’ αυτιά σκεπάζοντας λίγο την τάπλα. Το ύφασμα ήταν μετάξι, ταιριαστό σε απόχρωση με το χρώμα της Ζυπούνας και πλουμισμένο στις άκρες του με ψηλό κέντημα.Το φορούσαν συνήθως στα χωριά ενώ στις μεγάλες πόλεις όπως στην Τραπεζούντα παραλείπεται.

Τα ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ ήταν απαραίτητο εξάρτημα της φορεσιάς που εκφράζανε κατά ένα μεγάλο μέρος πόσο ευκατάστατη είναι η οικογένεια της κοπέλας ή της γυναίκας.

Η ΩΡΑ,το ρολόι με την ασημένια ή χρυσή αλυσίδα που σκαλώνονταν στο πρώτο κουμπί της Ζυπούνας.

Το ΚΟΥΣΤΙΝ, κόσμημα πλουσίων γυναικών αποτελούμενο από σειρές χρυσών φλουριών τρυπημένο και περασμένο σε χρυσή αλυσίδα με ένα πεντόλιρο.


Το ΚΟΧΛΙΔ, ασημένια ή χρυσή αλυσίδα σε σχήμα κομπολογιού τυλιγμένη μια φορά γύρω από το λαιμό,ριγμένη πλούσια πάνω στο σπαρέλ φτάνοντας σχεδόν μέχρι τον αφαλό.

Ο ΣΤΑΥΡΟΝ,χρυσός Σταυρός κρεμασμένος σε χρυσή αλυσίδα.


Η ΑΝΔΡΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ



Το ΣΑΛΒΑΡΙΝ, η φαρδιά βράκα που έμοιαζε με τη νησιώτικη ή το ΠΟΤΟΥΡΙΝ το παντελόνι με τη φαρδιά Σέλλα τη ΚΟΝΤΗ ΖΟΥΠΟΥΝΑ ρούχα στο σχήμα που έχει καβάδι.

Το ΚΟΝΤΕΣΙΝ που είναι οι διάφοροι τύποι της κοντής ζακέτας.

Το ΜΑΚΡΟΓΟΥΝΙ το χειμερινό μακρύ ρούχο.Όλα αυτά υποχωρούν πολύ γρήγορα μπροστά στην εισβολή της ευρωπαϊκής αμφίεσης.

Τη ΖΙΠΚΑ, βράκα με στενό μπατζάκι και μεγάλη Σέλα, μαζεμένη σε πτυχές πίσω και λιγότερες μπροστά.Το ύφασμα της Σέλας έφτανε τα 4 περίπου μέτρα. Ήταν μάλλινο, τσόχινο ,σε χρώματα μαύρο, μπλε σκούρο ,γκρι ,καφέ με σκούρα στην απόχρωση συρίτια.

Το ΚΑΜΙΣ, υφαντό πουκάμισο, συνήθως καρό ή μονόχρωμο άλλοτε με γιακά κι άλλοτε χωρίς ,κούμπωμα συνεχόμενο μέχρι κάτω ή μισό.

Το ΓΙΛΕΚ,κοντό γιλέκο ίδιο με το ύφασμα της ΖΙΠΚΑΣ με σκούρα κεντήματα στη λαιμόκοψη και στο μέρος των κουμπιών και της μικρής τσέπης για την ώρα. Τα κεντήματα ήταν για παράδειγμα μπλε πάνω στο μαύρο ύφασμα ή στο γκρι και μαύρα πάνω στο μπλε στο καφέ και στο γκρι.

Το ΚΟΝΤΕΣ ή ΜΙΝΤΑΝ, κοντό πανωφόρι,η καλύτερα σακάκι με μακρύ μανίκι που γυρνούσε στο κάτω μέρος, φοδραρισμένο με σκούρο χρώματος φόδρα, έχοντας ανάμεσα στη φόδρα και στο εξωτερικό ύφασμα ένα σκληρό άλλο ύφασμα για να στέκεται στητό όπως και η ΖΙΠΟΥΝΑ και η ΚΑΤΙΦΕ της γυναίκας. Το κούμπωμα συνήθως σταυρωτό με δυο σειρές υφαντά κουμπιά που επέτρεπαν το κούμπωμα ή προς τ’αριστερά.

Το ΖΩΝΑΡ,Μακριά λωρίδα υφάσματος περίπου 4 εκατοστών σε φάρδος και 8 μέτρων περίπου σε μήκος που χρησίμευε στο σφίξιμο των ρούχων επάνω στο σώμα του άνδρα. Ξεχωρίζει στο ΤΡΑΠΟΛΟΖ από την Τρίπολη της Αφρικής περίπου οχτώ μέτρων εκ των οποίων τα τέσσερα χρησίμευαν στο σφίξιμο της ενδυμασίας και τα υπόλοιπα τέσσερα στη διακόσμηση της, και στο ΑΤΖΑΜΣΑΛΙΝ από μάλλινο περσικό ύφασμα, μήκους περίπου 4 μέτρων.

Το ΣΙΛΑΧΛΙΚ ή ΣΕΡΑΧΛΙΚ ,Δερμάτινη χοντρή ζώνη με πολλές θήκες που φοριόταν πάνω από το τραπολόζ και χρησίμευε για να θηκιάζει το ΜΑΧΕΡ ή η ΚΑΜΑ ή το ΚΑΡΑΚΟΥΛΑΚ και η ΤΑΜΠΑΝΤΖΑΝ, το πιστόλι. Επίσης οι θήκες του χρησίμευαν και σαν είδος πορτοφολιού.

Τα ΦΥΣΕΚΛΙΚΙΑ, σταυρωτά ήταν χαρακτηριστικό εξάρτημα της φορεσιάς των ανταρτών.Πρέπει σε αυτό το σημείο ν’ αναφέρουμε, ότι τα φισεκλίκια ήταν εξάρτημα ανάγκης των ανδρών του βουνού και του ανταρτικού.Στις πόλεις και στα χωριά όπου η ζωή είχε την πολιτική της κι όχι την πολεμική της μοργή φοριόταν το ΣΙΛΑΧΛΙΚ με την ΚΑΜΑΝ.

Τα ΜΕΣΧΙΑ, δερμάτινες προσθήκες στα υποδήματα από χοιρινό ή βοδινό δέρμα με δέσιμο στα πλάγια που εξυπηρετούσαν πολύ τους άνδρες του βουνού για να μην βρέχονται τα ΖΙΠΚΑΣ.

Το ΟΡΤΑΡΙΑ, κοινά και στη γυναικεία ενδυμασία, χοντρές μάλλινες κάλτσες και τα ΤΖΑΠΟΥΛΑΣ ,χαμήλα υποδήματα με ελαγρύ τσαρουχάκι μπροστά.

Τα ΤΖΑΡΟΥΧΙΑ,τσαρούχια από χοιρινό ύφασμα για μέσα στο σπίτι ή τις αγροτικές εργασίες.

Το ΠΑΠΑΧ ή ΓΟΥΝΑ ,το πιο χαρακτηριστικό κάλυμμα της κεφαλής όμως είναι αυτό του ΖΙΠΚΑΛΗ.

Το ΠΑΣΛΟΥΚ ή ΠΑΣΛΙΚ ή Κουκούλα, φοδραρισμένο ύφασμα όμοιο με της ΖΙΠΚΑΣ σε σχήμα κουκούλας με λωρίδες υφάσματος τα λεγόμενα ΩΤΙΑ τα οποία δένονταν με διαφορετικούς τρόπους .Στο μπροστά μέρος, το ΠΑΣΛΟΥΚ είχε τα ίδια κεντήματα με το ΓΙΛΕΚ και το ΚΟΝΤΕΣ. Στην κορυφή έφερε μια φούντα παχιά κρεμασμένη σε κορδόνι που δενόταν μαζί με το ένα ΩΤΙ από την αντίθετη μεριά του δεσίματος της κουκούλας.

Το ΚΑΡΑΚΟΥΛΑΚ ή ΚΑΜΑ, το μακρύ μαχαίρι με την χαρακτηριστική λαβή που συναντάμε και στο χορό ΠΙΤΖΑΚΟΙΝ.

Η ΜΑΤΑΡΑΝ ,η θήκη για την πυρίτιδα.

Το ΓΑΒΛΟΥΧ ή ΚΟΒΟΥΣ, ή καπνοσάκουλο.

Το ΚΙΟΣΤΕΚ, την ασημένια αλυσίδα της ώρας με τον ΑΛΕΠΟ στο πάνω μέρος της που την έσφιγγε στο λαιμό ,ενώ το υπόλοιπο μέρος της έπεφτε πλούσια μπροστά στο στήθος μέχρι την τσέπη που ήταν η ώρα.

Το ΕΓΚΟΛΠΙΟ, ένα είδος ασημένιας θήκης με ανάγλυφες παραστάσεις του Αγίου Γεωργίου κάτι που χάριζε ο παππούς τον εγγονό βάζοντας την μέσα κάποιες γραμμένες ευχές.

Το ΦΥΛΑΧΤΟΝ ή ΧΑΪΜΑΛΙ, ασημένιο φυλαχτό κρεμασμένο στο λαιμό ή καρφιτσωμένο στο στήθος. Συνήθως το είχαν αυτοί που έφευγαν ή για τον πόλεμο ή στην ξενιτιά.

Πηγή: http://www.pontiakiestia.de

kalytheo

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

.

Instagram @pontiakilyra

Instagram @pontiakilyra